Rust in verdriet
“Er is nu rust, het is goed zo. Natuurlijk heb ik elke dag nog die momenten, dat ik even niet weet waar ik het zoeken moet. Maar die gaan ook weer voorbij. Dan vind ik mijzelf weer terug en voel ik vooral liefde bij onze mooie herinneringen.” Met deze woorden geeft Arina (69) aan waar ze nu staat. Ze heeft zichzelf en haar leven met horten en stoten opnieuw vormgegeven. Na tien intensieve jaren zorg voor haar man met dementie, Fred (72), en zijn overlijden in februari dit jaar. Vorige week heb ik het begeleidingstraject met haar afgesloten. We keken samen terug op de periode daarvoor, op de periode zelf en spraken over nu en de voorzichtige blik die ze soms weer heeft op de toekomst.
Levend verlies
Zij herinnert zich nog goed hoe zij zich voelde toen zij in oktober contact met mij zocht via het contactformulier. “Ik was zó moe, zó leeg, maar ik kon geen rust meer vinden. Het schuldgevoel over Fred zijn opname een paar maanden daarvoor vrat mij op en ik had het gevoel dat niemand mij begreep. De kinderen hadden mij aangemoedigd om hulp te zoeken maar ik was wel nerveus.” Gelukkig was er direct een klik en merkte Arina dat zij zich vrij kon uiten. Er was geen oordeel of advies, ze hoefde geen rekening te houden met gevoelens van een ander. Dat hield haar vaak tegen in gesprekken met mensen om haar heen, bovendien wilde ze niemand belasten, het proces was al zo lang bezig. Fred had inmiddels al tien jaar de diagnose dementie en was sterk veranderd. Voor de buitenwereld was het lang niet zo merkbaar geweest, terwijl het toen thuis al helemaal niet goed ging. “Dit was een van de dingen die ik een tijd niet goed kon rijmen, dat hij wel zijn oude zelf zeg maar kon laten zien bij anderen. Terwijl bij mij thuis, liet hij alles zakken. Zijn stemming, die buien, die onrust. Maar sowieso ook zijn hele doen en laten. Hij kon steeds minder zelf, ik moest het overnemen. Maar dat frustreerde hem ook en dan werd hij boos. Zeker toen de woorden vaker stokten. Ik moest steeds opletten, had steeds minder rust. Toen was ik hem al aan het verliezen.” In eerste instantie had Arina in onze gesprekken, zoals logischerwijs de meeste mantelzorgers, steeds de neiging om het over Fred te hebben. Ik stuurde dit dan steeds weer zacht bij. Terug naar haarzelf, om zo stil te staan bij hoe het nu met haar ging. Gaandeweg deed zij dit zelf, omdat ze het patroon herkende dat in die jaren was ontstaan. Al jaren had ze nauwelijks aan zichzelf gedacht, gevoeld hoe ze er echt aan toe was. Nu mocht ik haar de ruimte bieden om de rouw te voelen en te uiten. Haar rauwe rouw om het levend verlies. Al die verliezen van die jaren, terwijl haar man nog leefde.
Verbinding geeft rust
Terwijl Arina langzaamaan zicht begon te krijgen op alle verschillende gevoelens en gedachten die door haar heen gingen, wilden we ook de verbinding met Fred gaan maken. Dit had zij sinds de opname steeds moeilijker gevonden, zij ging dagelijks met een zwaar gevoel naar hem toe en ook weer bij hem weg. De dementie van Fred was wel ver gevorderd, maar contact bleef zeker mogelijk. Arina haar eigen emoties en vermoeidheid zaten in de weg. Door de gesprekken heb ik eerst ademruimte gecreëerd, om daarna het herpakken van eigen contacten en activiteiten te stimuleren voor afleiding en steun. Vervolgens ben ik meerdere keren meegegaan, op bezoek bij Fred in het verpleeghuis. De eerste keren heb ik enerzijds geobserveerd wat er gebeurde en heb haar daarnaast geholpen om in contact te komen. Door samen naar buiten te gaan met de rolstoel, door muziek en door aanraken. Hier reageerde hij heel goed op, wat haar een enorme opkikker gaf. “Ineens kon ik het zien, wat de sleutel was, hoe ik hem kon bereiken. En die blik toen hij mij weer even aankeek, daar kon ik weken mee verder!” De laatste keer dat ik mee ging, hebben we hem samen zacht gemasseerd. Wat beiden rust en ontspanning gaf en zij erna zelf vaak herhaalde. Ze kon de verbinding weer maken, met zichzelf en met hem.
Afscheid en dan
Ondertussen werd duidelijk dat Fred zijn overlijden dichterbij kwam. Arina en ik hebben er veel over gesproken, ook samen met de kinderen. Het gaf rust dat ze hun vragen, twijfels, angsten en verwachtingen kwijt konden. Zo konden zij zich ook actief richten op een bewust afscheid. Allemaal hebben ze nog mooie momenten gehad met Fred, waarbij er steeds even echt contact was, helderheid, rust en ontspanning. “Eigenlijk zijn die laatste weken nog heel mooi geweest, met elkaar samen zoveel we konden. En ook het voorbereiden van de uitvaart en zo, gek genoeg gaf dat zoveel rust en troost. Toen is het ook allemaal gegaan zoals we wilden.” Doordat ze samen alles al besproken hadden en veel hadden geregeld, was de drukte na het overlijden minder groot. Na de uitvaart kwamen er allerlei emoties, maar ook een stuk rust. Tegelijkertijd was er de stilte, de leegte en het zoeken en opnieuw uitvinden van zichzelf en haar leven. De afgelopen tien jaar had Arina hun gezamenlijke dromen, plannen en steeds meer van hun leven af zien brokkelen. Tegelijkertijd had ze ook zichzelf opzij gezet en was volledig opgegaan in de zorg voor Fred. De afgelopen maanden werkte zij hard om stukje bij beetje zichzelf en haar leven weer op te gaan pakken. “Hoewel ik hem altijd bij mij voel, is het nu anders. Ik moet het echt zelf doen. Dat lukt met vallen en opstaan, maar het gaat steeds beter. Ik omarm de mooie herinneringen, heb verdriet om het gemis, maar geniet ook van vandaag en kijk soms zelfs uit naar morgen.” Arina wilde graag dat ik dit bericht zou plaatsen en heeft zelf een deel geschreven. Zij wil andere mantelzorgers en ook nabestaanden meegeven: “Je hoeft het niet alleen te doen en het heeft mij in ieder geval heel erg geholpen dat er iemand met mij mee liep tegen wie ik alles kon zeggen.”
